Tất cả các loài Khỉ tại Châu Âu,Châu Á và Châu Phi đều thuá»™c họ Cercopithecidae  nằm trong  Bá»™ Linh trưởng Primates . Đặc Ä‘iểm đặc trÆ°ng của các loài này bao gồm : Chân sau dài hÆ¡n chân trÆ°á»›c ; Ä‘uôi không có khả năng cầm nắm , mÅ©i và hàm hẹp. Dá»±a vào các đặc Ä‘iểm giải phẫu mà má»—i loài khỉ lại có các chế Ä‘á»™ ăn khác nhau . Họ khỉ được chia thành 2 phân họ : Phân họ Cercopithecinae gồm các loài Khỉ có túi má lá»›n ,hàm dài ,răng khỏe và dạ dày Ä‘Æ¡n giản .Đây là nhóm linh trưởng ăn tạp , hoạt Ä‘á»™ng cả dÆ°á»›i mặt đất lẫn trên cây . Và phân họ thứ hai là phân họ Colobinae gồm các loài Voọc ăn lá , chúng có răng yếu và dạ dày kết túi ,nhóm này hoạt Ä‘á»™ng phần lá»›n trên cây và thức ăn chủ yếu là các loại lá, quả , chồi cây.
   Trên thế giá»›i có 81 loài khỉ. Việt Nam có 15 loài thuá»™c họ Khỉ . Trong số Ä‘ó có 5 loài khỉ Macaca thuá»™c phân họ Cercopithecinae
          
           Nào chúng ta cùng nhau tìm hiểu về các loài Khỉ ở Việt Nam !

1. Khỉ Ä‘uôi lợn

Tên khoa học : Macaca (nemestrina) leonina ( Blyth,1863 )    - Tên tiếng Anh : Pig-tailed Macaque
Các tên khác : Khỉ xám,Khỉ tông gô ( Việt ), Tu lình ( Tày ), Khỉ quằng ( Rục ), Bạc khà ( Mường ), Tu lình mín, Tu chún ( Thái ).
Họ Khỉ : Cecropithecidae     -     Bá»™ Linh trưởng : Primates
Đặc điểm nhận dạng :
   Khỉ Đuôi Lợn là má»™t loài khỉ có kích thÆ°á»›c lá»›n nhất trong giống, dài thân 43 - 69,5 cm , dài Ä‘uôi 15 - 23 cm , nặng khoảng 14 kg .
   Khỉ Ä‘uôi lợn có 2 bên lông má dài,rậm, màu hung sáng phủ gần kín tai tạo thành Ä‘Ä©a mặt . Ở đỉnh đầu lông màu hung sẫm hoặc xám Ä‘en tạp thành "xoáy" toả ra xung quanh giống nhÆ° chiếc mÅ© lưỡi trai. Sau trán có má»™t mảng lông hình tam giác màu nâu đậm . Thân phủ lông dài màu xám . Lông Ä‘uôi rất ngắn,giống Ä‘uôi lợn . Má có túi . Chai mông lá»›n. Đuôi thường mập phần gốc dá»±ng cong lên phía trên.
Tập tính - sinh thái :
    Khỉ Đuôi Lợn sống thành từng nhóm nhỏ , má»—i Ä‘àn từ 15 - 40 cá thể . sinh sản quanh năm,thời gian mang thai khoảng 171 ngày ,má»—i năm đẻ 1 lứa , má»—i lứa đẻ 1 con,trưởng thành sau 35 tháng .
    Khỉ Ä‘uôi lợn hoạt Ä‘á»™ng vào ban ngày, kiếm ăn trên cây và dÆ°á»›i mặt đất ,tối trú ẩn trong các hang Ä‘á để ngủ. Thức ăn chủ yếu là trái cây , hạt và chồi non,đặc biệt thích là các loại quả có vị chua chát nhÆ° : Ä‘a,si,bứa,dọc,tai chua....và má»™t số loài Ä‘á»™ng vật nhỏ
Phân bố :
   - Thế giá»›i :Miến Ä‘iện,Lào, Campuchia, Thái Lan , Malaixia , InÄ‘ônêxia
   - Việt Nam : Lào Cai,Yên Bái, SÆ¡n La, Hà Giang, Bắc Kạn , Thái Nguyên, Hoà Bình, Hà Tây, Nghệ An, Hà TÄ©nh, Tuyên Quang ,Quảng Bình, Thừa Thiên- Huế , Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk, Lâm Đồng, Tây Ninh, Đồng Nai, Tp Hồ Chí Minh.
Tình trạng bảo tồn :
   - Thế giá»›i :Sách đỏ IUCN phân hạng sẽ nguy cấp : VU
   - Việt nam : Sách đỏ Việt Nam phân hạng sẽ nguy cấp : VU A1c,d

2. Khỉ mốc

Tên khoa học : Macaca assamensis ( M'Clelland,1839 )    - Tên tiếng Anh : Assamese Macaque
Các tên khác : Tu càng,Lình kè,Căng kè, Lình Moòng ( Tày ), Táo binh búa ( Dao,Mán ), Khỉ sấu ( Mường ), Tu lình mín, Lình lum,Lình quai ( Thái ),
Họ Khỉ : Cecropithecidae     -     Bá»™ Linh trưởng : Primates
Đặc điểm nhận dạng :
   Khỉ Mốc nặng khoảng 6- 11 kg, dài thân 41 - 73,5 cm, dài Ä‘uôi 14 - 24,5 cm. Màu lông có thể thay đổi từ màu nâu sẫm tá»›i màu nâu vàng nhạt , nhÆ°ng ở vai,gáy,đỉnh đầu và tai thường sáng màu hÆ¡n và vàng hÆ¡n phía sau chân và Ä‘uôi. Lông xung quanh mặt màu Ä‘en, hai má có lông màu xám, phía trong và phía dÆ°á»›i của Ä‘ùi màu trắng xám. Lông Ä‘uôi dài,phần dÆ°á»›i Ä‘uôi có màu nhạt hÆ¡n phần trên. HÆ°á»›ng của lông ở trên đỉnh đầu rất đặc trÆ°ng, mọc rẽ sang phải và sang trái, xoắn ở trên gốc tai . Mào hÆ°á»›ng ra phía sau. Có túi má . Chai mông lá»›n,xung quanh có lông. Đuôi thường mập phần gốc,thẳng và không thon.
Tập tính - sinh thái :
    Khỉ Mốc sống thành bầy Ä‘àn từ 10 - 50 con,hoạt Ä‘á»™ng chủ yếu trên mặt đất và các tầng cây cao. Khỉ mốc sinh sản quanh năm, má»—i năm đẻ má»™t lứa,má»—i lứa đẻ má»™t con. So vá»›i các loài khỉ Vàng khỉ Mốc hoạt Ä‘á»™ng ít náo nhiệt hÆ¡n.
    Khỉ Mốc ăn thá»±c vật, ngoài các loại quả có vị chua chát,nó còn thích ăn cả măng của tre,nứa,vầu...Ä‘ôi khi chúng còn ăn cả côn trùng và thằn lắn.
    Môi trường sống của chúng là những rừng cây cao trên núi Ä‘á, rừng ẩm thường xanh,rừng thÆ°a, rừng tre nứa ...ban ngày chúng xuống đất kiếm ăn, ban Ä‘êm chúng trèo lên cành cây hoặc các hốc trên vách Ä‘á để ngủ.
Phân bố :
   - Thế giá»›i : Nam và Đông Nam Á
   - Việt Nam : Lào Cai,Yên Bái, SÆ¡n La, Hà Giang, Bắc Kạn , Thái Nguyên, Hoà Bình, Hà Tây, Nghệ An, Hà TÄ©nh, Tuyên Quang ,Quảng Bình.
Tình trạng bảo tồn :
   - Thế giá»›i :Sách đỏ IUCN phân hạng sẽ nguy cấp : VU
   - Việt nam : Sách đỏ Việt Nam phân hạng sẽ nguy cấp : VU A1c,d

Tên khoa học : Macaca arctoides ( I.Geoffroy,1831 )    - Tên tiếng Anh : Stump-Tailed Macaque
Các tên khác : Khỉ cá»™c, Khỉ Ä‘en, Khỉ gấu ( Việt ), Tu căng, Căng dui ( Tày ),Căng đỉn,Lình càng ( Nùng ), Voọc tá»™c ( Mường ),Tu căng ( Thái ), Doọc lin ( Bana,ÊÄ‘ê ).
Họ Khỉ : Cecropithecidae     -     Bá»™ Linh trưởng : Primates
Đặc điểm nhận dạng :
   Khỉ Mặt Đỏ là loài `tÆ°Æ¡ng đối lá»›n, dài thân 48,5 - 70 cm , dài Ä‘uôi 30 - 53 cm ,nặng khoảng 16 kg. Màu lông thay đổi từ nâu vàng tá»›i nâu tối hoặc gần nhÆ° Ä‘en. Phần dÆ°á»›i của bụng bao giờ cÅ©ng nhạt hÆ¡n phía trên. LÆ°ng màu nâu đỏ. Mặt phần lá»›n có màu đỏ. Lông trên đỉnh đầu thường toả ra các hÆ°á»›ng xung quanh. Lông ở hai bên má tỏa ra phía sau. Khỉ Mặt Đỏ có duôi to,ngắn. DÆ°Æ¡ng vật của con Ä‘á»±c trưởng thành dài khác thường.Điểm nổi bật là chai mông to,không có lông .
Tập tính - sinh thái :
    Khỉ Mặt Đỏ sống thành bầy Ä‘àn,má»—i Ä‘àn gồm 40 - 50 cá thể. Chúng sinh sản quanh năm, thời gian Ä‘á»™ng dục từ tháng 2 đến tháng 10, mang thai trong khoảng 170 ngày, má»—i năm đẻ 1 lứa,má»—i lứa đẻ 1 con.
    Khỉ Mặt Đỏ chủ yếu hoạt Ä‘á»™ng trên mặt đất, tính dữ tợn , bạo dạn,khả năng leo trèo và bÆ¡i lá»™i tốt. Khỉ Mặt Đỏ sống ở các vùng núi đất ,không gặp ở rừng ngập mặn .Chúng thường chọn những cây Ä‘a to mọc bên khe,nằm nghiêng ra giữa lòng khe để làm nÆ¡i ngủ.Khi bị hoảng loạn chúng thường nhảy ngay xuống mặt đất , khi Ä‘ó chúng thường hú ra âm thanh để báo Ä‘á»™ng cho nhau
    Là loài ăn tạp nên thức ăn của Khỉ Mặt Đỏ rất Ä‘a dạng ,chúng ăn nhiều loại củ quả nhÆ° củ mài,củ ấu, quả quắm,hạt sa nhân....Ä‘ôi khi chúng ăn cả má»™t số Ä‘á»™ng vật nhỏ nhÆ° giun, ngoé ,nhông...
Phân bố :
   - Thế giá»›i : Nam Trung Quốc, Miến Điện,Lào, Campuchia, Thái Lan.
   - Việt Nam : Lai Châu,Lào Cai, SÆ¡n La, Hà Giang,Cao Bằng, Tuyên Quang,Hoà Bình, Thanh Hóa, , Nghệ An, Hà TÄ©nh ,Quảng Bình,Quảng Trị, Thừa Thiên- Huế , Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk, Lâm Đồng
Tình trạng bảo tồn :
   - Thế giá»›i :Sách đỏ IUCN phân hạng sẽ nguy cấp : VU
   - Việt nam : Sách đỏ Việt Nam phân hạng sẽ nguy cấp : VU A1c,d B1+2b,c

Tên khoa học : Macaca fascicularis ( Rafles,1821 )    - Tên tiếng Anh : Long-tailed Macaque
Các tên khác : Khỉ ăn cua, Khỉ nÆ°á»›c ( Việt ).
Họ Khỉ : Cecropithecidae     -     Bá»™ Linh trưởng : Primates
Đặc điểm nhận dạng :
   Khỉ Đuôi Dài có 2 phân loài : Khỉ Đuôi Dài Macaca fascicularis  fascicularis  ( Raffles,1821 ) và Khỉ Đuôi Dài Côn Đảo Macaca fascicularis condorensis ( Kloss,1926 ). Về hình thái hai phân loài này tÆ°Æ¡ng đối giống nhau ,nhÆ°ng mào lông trên đầu Khỉ Đuôi Dài Côn Đảo thì có màu nâu đậm .
   Khỉ Đuôi Dài phân biệt vá»›i các loài khỉ khác nhờ có Ä‘uôi rất dài ,gần bằng chiều dài của đầu và thân. Trọng lượng cÆ¡ thể 5-7 kg , dài thân 50 - 55 cm , dài Ä‘uôi 45 - 55 cm . Màu sắc lông có thể biến đổi theo tuổi, thường có màu từ xám nhạt đến nâu đỏ vá»›i ná»­a thân phía bụng sáng hÆ¡n. Lông trên đỉnh đầu mọc theo hÆ°á»›ng ngược về phía sau,thường tạo thành cái mào nhọn . Con Ä‘á»±c có lông dài ở má nhÆ° râu quai nón và có ria mép .Con cái có lông quanh mồm nhÆ°ng thÆ°a hÆ¡n . Con non sinh ra có màu Ä‘en .Đuôi dài,tròn,to khỏe và mập gốc.
Tập tính - sinh thái :
    Khỉ Đuôi Dài thích sống ở rừng ngập mặn, rừng trên đảo , rừng tre nứa, rừng thường xanh... . Khả năng leo trèo giỏi ,bÆ¡i lá»™i tốt, khả năng lặn xuống nÆ°á»›c rất lâu,rất thích tắm dÆ°á»›i nÆ°á»›c .
   Chúng sống thành bầy Ä‘àn từ 10 -40 cá thể,tuổi trưởng thành 50-51 tháng . Thời gian mang thai từ 160 -170 ngày .Thời gian giữa 2 kỳ sinh nở là 13 tháng . Tuổi thọ khoảng 37- 38 năm .
   Thức ăn chủ yếu là quả , hạt , nõn cây ,lá....chúng cÅ©ng rất thích bắt cua, tôm, ếch nhái ...
Phân bố :
   - Thế giá»›i : Nam và Đông nam Á
   - Việt Nam : Từ  Thừa Thiên-Huế trở vào tá»›i Kiên Giang
Tình trạng bảo tồn :
   - Thế giá»›i :Sách đỏ IUCN phân hạng ít nguy cấp : LR
   - Việt nam : Sách đỏ Việt Nam phân hạng ít nguy cấp : LR nt

5. Khỉ vàng

Tên khoa học : Macaca mulatta ( Zimmermann,1780 )    - Tên tiếng Anh : Rhesus Macaque
Các tên khác : Khỉ đỏ Ä‘ít ,Khỉ Ä‘àn ( Việt ),Tu lình,Tăng kè ( Tày ), Bá»™c ( Mường ), Tu lình Ä‘eng ( Thái ),Lia pả tra ( H'Mông )
Họ Khỉ : Cecropithecidae     -     Bá»™ Linh trưởng : Primates
Đặc điểm nhận dạng :
   Khỉ vàng là loài khỉ phổ biến có bá»™ lông dày màu nâu vàng . Con trưởng thành mặt có màu đỏ ,mặt thÆ°a lông,túi má lá»›n. Lông trên đỉnh đầu rất ngắn. Đuôi chúc xuống phía dÆ°á»›i và có chiều dài bằng khoảng má»™t ná»­a của thân . Ná»­a thân phía Ä‘uôi có màu phá»›t đỏ tÆ°Æ¡ng phản vá»›i màu xám của ná»­a thân phía đầu. Vùng mông ngoài và Ä‘ùi có màu hung đỏ. Da quanh mông chai màu đỏ, mông tròn, không có lông .
   Khỉ vàng nặng 4-8 kg, dài thân 32 - 62 cm, dài Ä‘uôi 13 - 23 cm
Tập tính - sinh thái :
    Khỉ vàng hoạt Ä‘á»™ng ban ngày, trên mặt đất và trên các cành cây . Môi trường sống của Khỉ Vàng là rừng gá»— nhiều tầng trên núi Ä‘á dọc theo các con sông,hồ hoặc ven biển , rừng há»—n giao rụng lá ,rừng khá»™p ...Vùng sống thường ổn định .
    Khỉ vàng sống thành bầy Ä‘àn từ 20 - 50 con. Đầu Ä‘àn là má»™t con Ä‘á»±c to khỏe nhất và quản lý mọi sinh hoạt của Ä‘àn . Khỉ trưởng thành khoảng 42 - 48 tháng , thời gian mang thai là 164 ngày , khoảng cách giữa các lần sinh từ 12 - 24 tháng. Tuổi thọ khoảng 29 năm.
    Khỉ vàng là loài ăn tạp . Thức ăn của chúng Ä‘a dạng bao gồm : chồi non, các loại quả , hạt, trứng chim và má»™t số loại côn trùng .
Phân bố :
   - Thế giá»›i : Ấn Độ, Afganistan, Nêpan, Miến Điện, Nam Trung Quốc,Lào, Campuchia
   - Việt Nam : Phân bố từ biên giá»›i phía Bắc tá»›i các tỉnh Tây Nguyên.
Tình trạng bảo tồn :
   - Thế giá»›i :Sách đỏ IUCN phân hạng ít nguy cấp : LR
   - Việt nam : Sách đỏ Việt Nam phân hạng ít nguy cấp : LR nt